-Та миний ярилцлагын зочноор хоёр дахь удаагаа уригдаж байна. Эхний удаа “Монгол тулгатны 100 эрхэм” төсөл дундаа орж байх үед, уран бүтээлчийн тань хувьд сонирхолтой үе байсан. Одоо тэр үеийн Баатараас нэлээн өөр, ялимгүй шархалсан, гэмтсэн, магадгүй эвдэрсэн ийм Баатар миний өмнө сууж байна.

-Юуны өмнө зочноороо урьсанд баярлалаа. Тантай ярилцах үргэлж надад сонирхолтой байдаг.  

-Олон жил хамт ажилласан эрхэм дотны хүнээ алдчихаад, сэтгэл санааны хувьд хэцүү байгаа биз ээ.  Та уран бүтээлч хүн учир намайг хачирхаж гайхахгүй байх. Би бас яг ийм үед уулзаж байгаагаа олзуурхаж байна. Б.Лхагвасүрэн гуайг гадагшаа явж байхад энэ өвчнийг ялаад гарчих юм байна гэж бодсон. Гэтэл ийм юм боллоо. Үнэхээр болсонгүй юу. Өнөөдрийн хувьд миний танд тавих хамгийн эхний асуулт тэр хүний тухай орж ирж байна. Эндээс хоёулаа яриагаа эхлэх үү?

-Евро Азийн дөш өндөрлөгт уянгын томоохон яруу найрагчид төрдөг. Би үүнийг үгүйсгэхгүй. Гэхдээ миний хувьд Лхагва ах маань энэ зуунд, миний үед дахин төрөхгүй агуу уран бүтээлч яалт ч үгүй мөн. Энэ хүнтэй нэгэн цаг үед амьдарч, тодорхой хэмжээгээр он жилүүдийг хамт өнгөрөөсөндөө баярладаг. Мэдээж бүх зүйл, тэр дундаа амьдрал гэдэг зүйл өөрийн гэсэн цагтай. Энэ цагаа ч ах маань мэдэрч байсан. Тэр нь бүх зохиол бүтээлд нь шингэсэн байдаг. Ахыгаа өөрийнх нь гэрээслэлийн дагуу нутаглуулаад явж байхад “Өнжүүлийн хөх ууланд, өөдсийн чинээ намайг багтаах жижигхэн зай бий. Энэ зайнд толгойг минь тэнгэрт ойрхон, хөлийг минь өтөнд ойрхон, өвгөдийн минь ёсоор гээнэ биз” гэж хэлж байсан нь бодогдсон. Ах маань амьдралын бүх зүйлийн мөн чанарыг мэдэрчихсэн, мөнх бусыг ойлгосон хүн байж. Тэр үүднээс зохиол бүтээлдээ нэг л удаа амьдрах амьдрал нь цай уугаад мордохын төдий байдаг учир энэ богинохон хугацаанд зөв яваарай хэмээн хэлж, энэ философийг буюу үхлийн тухай магтан дуулсаар байгаад дууссан. Хүмүүс түүнийг дандаа үхлийн тухай ярьдаг хачин хүн гэж хэлдэг байсан. Би алсын замд үдэж явахдаа л ахыгаа амьдралын мөн чанарыг таньсан учраас үхлийн тухай үнэнийг ярьдаг хүн байж дээ гэдгийг ойлгосон. Юу хэлэхээ мэддэг хүн болохоор үлдэж байгаа үр хүүхэд болон мань мэтдээ бүх юмыг тодорхой сийлж үлдээсэн. Өвдөж зовоод, гуниглаад уйлахаасаа илүү маш их юмыг бодуулаад бурхныхаа оронд дээшээ дэвшиж байна. Энэ хүн бол агуу хүн юм. Мандан бадарч байхад хүний мөн чанар мэдэгддэггүй. Яг ядарч байх үед хүний мөн чанар, аль хэр хүн бэ гэдэг нь харагддаг. Яг өвчин зовлон тохиолдоход хамгийн хүндээр хүлээж авсан нь гэр бүлийнхэн нь. Эмчилгээ, хагалгаанд нь үнэхээр зүтгэсэн хүн нь Ерөнхийлөгч. Тэр хүн Ерөнхийлөгч гэдэг үүднээсээ хүлээж аваагүй. Хамт уран бүтээл хийдэг ах нь гэдэг үүднээс хүлээж авсан. Халтмаагийн Баттулга гэдэг хүн 100 хувь эмчилгээний зардлыг нь даасан. Мэдээж хамт олон бид, “Херо” энтертайнмэнтийн оролцоо байгаа. Мэдээж Б.Лхагвасүрэн гэдэг хүн өөрөө Монгол тулгатны нэгэн эрхэм хүн учир үндэс угсаа нэгтэй Өвөр монголчууд, Ар монголчууд ч тусалсан. Гэвч амьдрал бурхны заасан зам, хувь төөргөөр явдгаас хойш бид дийлсэнгүй. Хорвоогийн жамыг яалтай. Лхагваа ахыг өвдөж байх болон бурхан болох үед хүмүүсийн мөн чанар ямар юман дээр илүү их танигдаж байдаг юм бэ гэдгийг харлаа. Ойрхон байсан хүний хувьд мэдэрлээ. Ахад маань тусалсан бүх хүнд баярлалаа гэж хэлье. Мөн Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Халтмаагийн Баттулгад баярлалаа. Мэдээж Монгол Улсын Ерөнхий сайд Ухнаагийн Хүрэлсүх гэж хүнд баярлалаа гэж хэлэх хэрэгтэй. Иргэн бүртээ анхаарал тавьж байх ёстой нь Төр юм. Монгол Улсад Төр байгаад баярлаж байна. Нэг иргэн, яруу найрагч, уран бүтээлчээ ингэж анхаарна гэдэг агуу юм даа. 

-Мэдээж харамсаж байна. Бүгд л гашуудсан. Ерөнхий сайдыг тусгай захирамж гаргахад харин гайхаж байсан. Монгол орон олон баатруудаа үдэж байсан. Тусгайлан захирамж гаргах нь ихээхэн сэтгэл хөдлөлтэй шийдвэр шиг санагдсан. Үүгээрээ би бас муу хүн харагдах байх л даа.

-Тийм хүмүүс байсан. “Улс орон ийм байхад ингэлээ, тэглээ” гэсэн хүмүүс ч байсан. Миний хувьд Төр иргэнээ мартахгүй байх нь Төрийн мөн чанар гэж боддог. Тэр мэдрэмжээ л авсан.

-Энэ улс орныг онож төрсөн нэгэн гайхалтай хөвгүүн буцаж буйд Төр хүртэл бөхийж байна гэж л унших ёстой юм болов уу?

-Тийм. Зөвтгөл нь энэ мөн.

-Манай Ерөнхий сайд ер нь их сэтгэл хөдлөлтэй, романтик хүн юм аа даа. Та энэ талаараа түүнтэй их нэгддэг байх?

-Би романтик хүнд их дуртай. Романтик хүмүүс л дэлхийг өөрчилдөг. Түүнээс биш прогматик хүмүүс хэзээ ч улсыг өөрчилж, хувьсгал хийдэггүй.

-Б.Лхагвасүрэн гуай Алтан өлгийд биш Өнжүүлд оршуулаарай гэдгээ дахин албажуулж гэрээсэлсэн юм уу?

-Тэгсэн. Би амьдралын сүүлийн үе буюу бие нь нэлээн хүндрэх мөчүүдэд ерөнхийдөө дэргэд нь байсан л даа. Олон жил хамт байхаар хамаатан садан шиг л болчихдог юм байна. Миний хувьд лав тийм л байсан. Тийм болоод ч тэр үү, Баасан эгч маань ямар нэг юм болоход намайг дууддаг. Би ч очдог. Бие чилээрхлээ гэх болгонд нь би хажууд нь байж, маш олон сайхан хүмүүс тусалж дэмжиж байхыг хажуунаас нь харж байсан. Миний дүү Л.Оюун-Эрдэнээс гадна Н.Сарангэрэл сайд бас их тусалж байсан. Би үүнийг ганцхан Бавуугийн Лхагвасүрэн гэдэг хүнд тусалж байгаа хэрэг биш, монголын утга зохиол, урлаг соёлд хүндэтгэлтэй ханддаг хүмүүс юм даа л гэж бодсон. Том утгаараа. Б.Лхагвасүрэн гэдэг бие хүн бол зүгээр нэг хүн биш. Н.Жанцанноров, Б.Лхагвасүрэн гэдэг хүмүүстэй хамт, хэт ойрхон гэж хэлж болох түвшинд байгаадаа бид үнэгүйдүүлээд байгаа юм биш байгаа гэж би үргэлж бодож явдаг. Эд бол зууны хоёр хүн. Бурхан бүтээсэн газраа үнэгүй гэдэг. Хүн өөрийн ойр байгаа зүйлээ агуу гэдгийг мэддэггүй. Дүүгээ хүртэл.

-Буцан буцталаа шүлэг, зохиолоо туурвиж байв уу?

-Ухаан санаа нь дэндүү тунгалаг байсан. Хавдрын өвчинтэй тэмцэж байсан ч тархи нь тунгалаг байсаар тэнгэрт хальсан. Тэр хүртлээ сургаалиа, томоохон гэрээслэлүүдээ хэлдэг байж дээ. Магадгүй Б.Лхагвасүрэн шиг амьдралын мөн чанар, амьдралын дуусах цэгийг тэгж их бичсэн зохиолч байхгүй байх. Тиймээс ч үхэл гэдэг зүйлийг өөрөө эрхэм утгаар хүлээж авсан. Үхэлтэй золгоно гэдэг бол агуу үйл явдал юм байна. Уйлж унжиж, айж ичсэнгүй. Үнэхээр л ижий аавтайгаа уулзах гэж томилолт аваад явж байгаа хүн шиг л байсан. Үхэхдээ хүртэл агуу байна гэдэг өөрөө амьд байхын мөн чанарын нэг том хэсэг юм байна. Яг тэр өдрөө “Сар шинээ сайхан угтана аа” гээд угтаад, шинийн нэгний өглөө 10 цаг 10 минутад амьсгаагаа татаж байгаа юм. Би гадаадад байхдаа энэ мэдээг хүлээж авсан. Тэгээд тэр өдрөө л нисэж ирсэн. Намайг ах маань явуулах дургүй байсан. Бүх зүйлийг мэддэг л юм байна. Бидний хажууд байгаа үнэтэй өвөгчүүд, ахмадууд маань  бидэнд үргэлж эрхэм дээд зүйлсийг л захиж байдаг. Тэдний маань амнаас нь гарч байгаа үг бүр нь утга учиртай байдаг юм байна гэдгийг одоо цаг төдийгүй, ирээдүй цаг маань ч анзаарч байх ёстой гэж надад бодогдсон.

-Залуу үзэгчид “Монгол Тулгатан 100 эрхэм” төслийн найруулагч Баатар, “Херо”-ийн Баатар гэсэн өгөгдлүүдээр таныг илүү мэддэг юм шиг байна. Жишээ нь, би таныг телевизэд байхаас буюу нэлээн эртнээс мэднэ.

-Тэр мэдээж шүү дээ. Бидний үеийнхэн нэг нэгнээ илүү сайн мэдэхгүй бол өөр хэн мэдэх билээ.

 

-“Монгол Тулгатан” гэдэг төсөлтэй учирснаар таны амьдралд томоохон салхи шуурга дэгдэж, олон өөрчлөлтүүдийг авчрах шиг боллоо гэж би хувьдаа харж байна. Үнэхээр энэ төсөл танд юу юу өгч, юу юуг чинь аваад явчихав аа?

-Энэ төслийг эхнээс нь ярья. Төсөл анх Б.Лхагвасүрэн гэдэг хүнтэй хамт “Найман гишүүн төгөлдөр” цайны рекламнаас эхлэлтэй юм. Манай Лхагваа ахын “Тагнай баясгасан амттай, тэнгэр цоргисон аагтай” гэсэн агуу сайхан үг тэр рекламаар цацагдаж байв даа. Энэ үед анх одоогийн нэвтрүүлгийн санаа орж ирсэн. Үүнийг гэрчлэх олон сайхан хүмүүс бий. Энэ төслийг хэрхэн хийх тухай бид ярилцаж байгаад үнэхээр гайхалтай авьяастай нэгэн бүсгүйг олж нэвтрүүлэг маань явсан. Нэвтрүүлгээс өмнө Баатар гэдэг уран бүтээлч хийдгээ хийж явсан. Монголын реклам болон клипны зах зээлд өөрийн гэсэн өнгө төрх, бие даасан байдал, өртөг, үнэ цэнийг бий болгож тогтоосон байсан. Хамгийн үнэтэй рекламыг бид л хийдэг байсан. “Херо” энтертайнментийн хийж буй үнийг нэг дахин багасгахад бусад нь хангалттай хэмжээний мөнгө олдог байсан. Тэр үед энэ зах зээл дээр ажиллаж байсан студи, продакшны залуус үнэхээр үүнийг хүлээн зөвшөөрөх байх гэж бодож байна. Би монголын рекламын зах зээлийг үнэтэй, телевизийн зах зээлийг мөнгөтэй болгосон. Энэ болтол телевизийн зах зээлийг үнэлдэггүй байсан. Миний багш Мягмар болон С.Ононбат гэх зэрэг хэдэн хүн энэ зах зээлийг тодорхой шатанд аваачсан бол би үнэ цэнтэй болгосон гэдгээ хаана ч хэлнэ. Үүнийг хүмүүс хүлээн зөвшөөрнө байх. Би багшийнхаа урдуур орж ярьж байгаа юм биш. Үнэнийг л хэлье гэж бодсон юм. Энэ төсөл надад сүртэй их зүйл өгсөн гэж би хэлэхгүй. Мэдээж шинэ төсөл, шинэ уран бүтээл, том агуулга гэдэг талаасаа ухаарал, туршлага нэмсэн байж таарна. Чи түрүүн эвдэрсэн гэж гоё хэллээ. Магадгүй намайг эвдсэн ч байх. Тэр утгаараа ч нэг талаас задарсан. Эвдрэлийг бас янз бүрээр хэлж болно. Би энэ төслөөс болж би үнэхээр эвдэрсэн. Гэхдээ энэ төсөл зуу, зуун жилд дараагийн монголчуудад хэрэгтэй төсөл. Монгол хүн монголоороо бахархах идеалтай болно. Бид багш нараа харж, даган дуурайж, үлгэр жишээ авч сурдагтай адил үндэстэн өөрөө идеалтай байж сурдаг.

-Нэг хөрөг нэвтрүүлэг босгоход олон сарын хөдөлмөр ордог. Олон улирлын зураг авалт орно. Ялангуяа та маш их ачаалал авч ажилладаг. Хүн гэдэг зүгээр сууж байгаад за одоо эхний хальсыг маань хуул, дараагийн минь хальсыг ч гэсэн хуул гээд зүгээр өөрийгөө тавьж өгөөд сууж байдаг амьтан биш. Байнга өөрийнхөө дотрыг хамгаалж, нууж байдаг болохоор хүн хөдөлмөр.

-Үүнийг та мэргэжлийн хүн болохоор мэдэж байгаа. Энгийн үзэгчид бол тэр бүр мэдэхгүй шүү дээ.

-Саяхан алдарт дуучин Х.Уртнасан гуай тэнгэрийн оронд мориллоо. Түүний оролцсон дугаарыг үзсэн л дээ. Том амьдарсан, том улсуудын хүлээн зөвшөөрөлт ч, үгүйсгэл нь ч хамт урт удаан насалж байдаг юм байна. Тэр дугаарын ард бас л өрсөлдүүлж өөр нэгний тавиланг хөндөж л байгаа харагдсан. Нөгөө талдаа үзэгчдийн олонх талархан алга ташиж, цэцэг шидэх нь эдгэрэл болдог биз. Бүтээж байгаа хүндээ эвдрэл хийгээд элдвийн ял зэм өглөө гэхэд ард нь цаг хугацаа эдгэрлийг бас авчирна байх?

-Мэдээж. Эдгэрэл цаг хугацааны явцад бий болно. Гар маш хурдан зүсэгддэг хэрнээ эдгэхэд удаан байдаг. Үүнтэй адил хүний зүрх сэтгэлийн шарх удаж байж эдгэнэ. Тэр 60 хүний түүх цадиг бол гайхамшигтай. Мэргэжлийн яриагаар бол бидний ажил асар том лаборатори юм. Хүн судлалын маш том хичээл тэнд явагдаж байна.  Би “Монгол Тулгатан 100 эрхэм” нэвтрүүлэг хийснээр одоо л найруулагчийн хувьд цэгцэрч эхэлж байна. Би 60 хүний цадиг, бодитой амьдралын факт сонссон хүн шүү дээ. Тэгэхээр цаашид илүү бодитой харьцаж чадна аа даа. Одоо би илүү сайн кино хийж чадах байх. Миний олсон ололт гэвэл энэ.

-Сонины сэтгүүлч авсан бүх яриагаа, хийсэн сурвалжлагаа, нийтлэлээ  редактороор хасуулчихгүй үлдээхийг л хүсдэг. Редактор харин шахсан бяслаг шиг болгох гээд илүү ноцолдоод байдаг. Найруулагч бол шууд хайчлах эрхтэй хаан. Та одоо мундаг архивтай болсон байх. Нэвтрүүлэг гарсны дараа хайчилж хассан юмандаа өөрөө эргэж харамсдаг уу. Танайх найруулагчийн хувилбар гэж зарим хүн дээр анх гараагүй хэсгүүдээр баяжуулж сүүлд нь бас гаргаж байсан шүү дээ?

-Чи өөрөө мэднэ шүү дээ. Тухайн нэг хүнийг гаргаж ирэх гэж маш их хөдөлмөр ордог гэдгийг. Нэг хүний яриаг ахиад эргээд 2-3 сарын дараа авахад тэр хүн арай өөрөөр харчихсан, зарим зүйлээ уучилчихсан байдаг. Эхний удаагийн яриа илүү хорсолтой байсан бол ахиад тэр сэдвийг хэдэн сарын дараа мартагнуулж байгаад ярихад тэр хүн уучилсан байдаг. Өдөр ирэх тусам өөрийгөө өөрчилж, уучилсаар байдаг нь сонин. Хүн нас ахих тусам эерэг болж байдаг гэдгийг би мэдэрсэн. Архивыг уг нь бид хадгалдаг байсан. Харин Ерөнхийлөгч асан Намбарын Энхбаярын оролцсон нэвтрүүлгийн үеийн зарим бичлэг алдагдсанаас хойш архивлахаа бараг больсон.

-Та хальсаа тусгай газар хадгалуулах тухай анхнаасаа  бодоогүй юм уу?

-Одоо бол зарим хальсаа тэр журмаар хадгалж байгаа. Энэ удаагийн хувилбар Баатар гэдэг найруулагчийн зүгээс монтажилж гаргасан өнцөг. Одоо хадгалж байгаа  100 эрхэмийн бичлэгийг магадгүй дараагийн хүн орж ирээд арай өөрөөр монтажлах, хар материал дээр илүү чөлөөтэй ажиллах боломж нээгдэх байх.

-Эсвэл 50-тай, 60 настай Баатар өөрөө ахин монтажлах үе байж болно?

-Миний хувьд ахиад нагрускыг нь дааж чадахгүй. Тухайлбал, Б.Лхагвасүрэн судлалын хүн орж ирээд Б.Лхагвасүрэнгийн тухай хар материалыг үзэх хэрэгтэй. Энэ бол түүхийн факт. Одоо бол түүхийг  түүхчид фантазиар их бичдэг болж. Ю.Цэдэнбал дарга ийм хүн байсан, тийм хүн  байсан гээд л. Магадгүй тухайн цаг үеийн төгсгөлд Ю.Цэдэнбал даргын 100 эрхмийг хийж чадсан бол өнөөдрийн бид нар арай өөрөөр тэр хүний түүхэнд хандах байсан байх. Ю.Цэдэнбал дарга өөрийн хийсэн зүйлүүдээ ийм ийм нөхцөл байдал байсан, ийм учраас ингэсэн юм гээд илүү задалж хэлэх байсан байх, тийм үү. Энэ нь өөрөө том судалгааны материал болж үлдэх байсан. Энэ үүднээс харвал бид асар том архив бүтээж өгч байгаа юм. Би бол архивын ажилтан биш уран бүтээлч хүн учраас өөрийн хийж чадахаа энэ хүргээд үлдээе.

-Яг сэтгүүл зүйн салбарт бол та хөндлөнгийн хүн. Тэр үүднээсээ эхлээд жаахан хэцүү байсан уу?

-Өөрийн чинь хэлдгээр би энэ телевизийн ярилцлагын салбарт саяхан орж ирээд л нэвтрүүлэг хийж үзэж байгаа уран бүтээлч. Түүнээс биш би мэргэшсэн, яг миний салбар гэж хэзээ ч хэлж чадахгүй. Би зүгээр л хийж үзэж байгаа уран бүтээлч.

-Баримт судлалын салбарт оруулж байгаа том хувь нэмэр яах аргагүй мөн. Хүн байхгүй бол түүх байхгүй. Монголын түүхийн хоёр зууныг дамжаад амьдарсан тод дүрүүдийн ихэнхийнх нь хөрөг нэвтрүүлгийг бичлээ. Зүгээр л нэг нэвтрүүлэг хийж үзэж байгаа юм аа гэж хөнгөхөн байдлаар хэлэх харамсалтай юм биш үү?

-Миний хувьд шүү дээ. Мэдээж тэр хүн өөрөө өөрийнхөө цадигийг “бичсэн”. Би тэгэхээр эндээс “би” гэдгээ холдуулах хэрэгтэй юм болов уу. Тэр дундаа уран бүтээл хийж байгаа редактор, ил гарч ажиллаж байгаа хөтлөгч “би” гэдэг юмаа хаяад явах ёстой. Б.Бат-Эрдэнэ аварга өөрийнхөө амьдралыг өөрөө л “бичсэн”. Би түүнийг нь бичээгүй учир ойлголт хоёр талтай, нэг үгээр их эвтэйхэн л явах ёстой юм болов уу. Мэдээж хөтлөгч нь эвтэйхэн залж гаргаж өгөх, сэтгэлийнх нь хэмнэлтэй ажиллах, найруулагч хандалттай материал гаргаж авч түүн дээрээ ажиллах гээд маш их хөдөлмөр бий. Хүн яриулах амаргүй гэдгийг та өөрөө хэлдэг шүү дээ.

-Дуртай сэдвийг нь олох, тэрэн дээр нь эргэлдүүлэлгүй тунг тохируулж холдуулах, дургүй фактууд руу орох, уурлах аяс илэрвэл эргээд романтакийг нь хатгаж өгөх гээд асуудал их л дээ.  Жоохон нясуун үг гаргаж шидүүлмээр байвал ямар баримтаар түнших вэ гээд бүгд л хөтлөгчийн стратегийн асуудал биз?

-Энэ бол бидний хийж байгаа бас л том судалгаа. Мэдээж тухайн уран бүтээл агуу. Тухайн хүн өөрийн амьдралаар бий болгосон цадиг. Ганчимэгээ чиний 40 гаруй жил амьдарсан амьдрал чинь чиний бүтээсэн зохиол. Чиний өөрийн л тэнд тестлэгдэж, зөвтгөгдөж, буруутгагдсан цадиг. Энийг найруулагч ч юм уу, тухайн редактор өөрчилж чадахгүй. Энэ миний бүтээл биш Ганчимэгийн бүтээл. Би Ганчимэгийг л гаргаж, тогтоосон цагт тааруулж багтааж өгнө. Энэ утгаар би тухайн баатруудын өөрсдийнх нь бичсэн түүхийг л үзүүлж байна гэж яриад байгаа юм. Үзүүлэхийн тулд баг ажиллана. Таны саяны ярьж байгаа мэргэжлийн бүх чадвар соригдоно. Эцэст нь нэгэн хүний амьдрал, түүх цадиг нь үлдэнэ.

-Хэдэн жилийн өмнө та надтай ярилцахаар ирэхдээ их гэрэлтэй, эрч хүчтэй найруулагч орж ирж байсан л даа.

-Одоо яачихаж? (инээв) Эсвэл би хөгширчихөж үү.

-Одоо юу асуух гэж байна гэдгийг бараг мэдэрчих шиг боллоо. “Ганчимэгээ, би найруулагчийн хувьд кино, жүжиг, реклам, клип ч байна уу гол дүрийнхээ эмэгтэйд маш их татагдаж, шатаж, дурлаж байж тэр ажлыг хийдэг” гэж та хэлж байсан.

-Тэгсэн. Би санаж байна. Мэдээж энэ уран бүтээлийн дурлал.

-Магадгүй тэр үед өөр дурлал зэрэгцэж байхыг хэлсэн ч байж магад. Тэгж байж би хийдэг юмаа гээд шууд халгиад л хариулчихаж байсан. Шинэхэн сэтгүүлч байхад миний зочин л үнэнийг хэлсэн юм шиг автах, сурвалжилсан нэгэндээ татагдах явдал гардаг л юм.  Та өнөөдөр ч надад яг тийм үгээ хэлж чадах уу. Найруулагчийн тань тэр сонин халуун чанар хэвээрээ юу?

-Чи хэцүү хүн юм аа. Би хариулна, наад асуултад чинь. Учир нь чи хариулмаар санагдтал нэг тийм донжтой өнгөөр асууж байна л даа.

-Тэгээд та яг тэр үеийн үгээ хэлж чадах уу?

-Чадна. Би яг үнэнийг хэлье. Тэр чанар одоо ч байж л байна. Би “Монгол Тулгатан 100 эрхэм”-ийн хойморт ирсэн бүх хүндээ хайртай. Би Ж.Оджаргал, Л.Чинбат, Н.Энхбаярт хайртай. Яагаад гэхээр би энэ хүн л цорын ганц үнэнийг ярьж байна гэж бодож, дурлаж 100 хувь итгэж, өвчилж байж тэр жаран хүний цадигийг бүтээсэн. Тэгж шатаж хийдэг болохоор тэрнийх нь эсрэг юм ярихаар дургүй хүрээд байдаг. Энэ чинь л уран бүтээл. Би тэр утгаараа 100 эрхмийнхээ бүх хүмүүст хайртай. Ярьсан бүх юм нь үнэн гэж боддог.

-Тэгж ажилласан амьдралын тань хэсэг хэсгийг бүрдүүлээд, тантай цуг байсан баатруудаас нэлээн хэд нь энэ хорвоог орхилоо. Тэр дүрүүд чимээгүйхэн, нэг л өдөр сонсоход хорвоогийн амьдралаас алга болчихсон байх нь танд ямар мэдрэмж өгдөг вэ?

 -Надад ийм л зүйл бодогддог. Одоо шилжилтийн үе гээд бүгд л учраа олохгүй шуугилдаж байна. Нэг нэгийгээ сонсохгүй маш олон сар жилийг өнгөрөөж байна. Яагаад бид бие биенээ сонсохгүй байна вэ гэсэн бодол л их  төрдөг байсан.  Тийм учраас камерын өмнө монголчуудыг суулгах гэж, нэг нэгнийх нь туулсан амьдралыг сонсгох гэж би энэ төслөө хийсэн. Монголчууд өөрсдийгөө, өөрсдийнхөө түүхийг үнэлдэг, хүндэтгэдэг болохоос бидний бусдад хүндлэгдэх эсэх хамаарна гэж боддог учраас ийм ажил хийдэг болсон. Хийх тусам бидэнд энэ улс орныг, энэ нийгмийг бүтээлцэж авчралцсан тэр агуу хүмүүсийг хайрлах болсон. Мэдээж тэр сайхан хүмүүс яваад өгөх маш гунигтай. Тийм болохоор би нэвтрүүлгээ нэг их эргэж үздэггүй. Бүх дурсамж санагдаж, маш их хэцүү байдаг. Би нэвтрүүлгээ үздэггүй. Би монтажаа дуусгаад ахиад нэвтрүүлгээ хардаг ч үгүй болсон. Яагаад гэвэл тэр нэвтрүүлгүүдийг үзэхээс айж, түүнээсээ болоод авч байгаа сэтгэлийн зовиурууд маань надад тээртэй санагддаг.

-Тэгэхээр та найруулагчийн хувьд хэтэрхий бардам хүн юм биш үү. Ажлаа үзээд дараа нь үүн дээр анхаарах ёстой юм байна, энд алдчихаж, тэнд хэтрүүлж гэж шинжлэхгүй байх нь. Эсвэл ард тань том баг, институт ажилладаг болохоор уу?

-Хоёр дахь нь. Том баг, институт миний ард байдаг болохоор. Бүгд өөр өөрийн хариуцсан ажилтай. Миний хувьд зүгээр л гол дүрийг сонгох, хэлэлцэж зөвшөөрүүлэх, дараа нь түүндээ “дурлах” ёстой. Түүний хэлэх гэж байгаа бүх гоё юмыг гаргаж ирж, түүний талд байна. Хуульчаар бол өмгөөлөгч байж түүний төлөө бүхнийг хийнэ. Түүний төлөө л ажиллана. Тэр утгаараа би монголчуудын олон эрхэм нандин хүний амьдралын түүхээр аялагч, амьдралаар нь амьдрагч болсон. Энэ утгаараа би үргэлжлүүлээд олон зуун хүний хөргийг хийгээд л байвал бүх хүнийг эвлүүлэх гэж хичээгч болох юм билээ. Яалт ч үгүй бүхнийг эвлүүлэх гэнэ. (инээв) Би тэр хүний тухай бүхнийг мэдчихлээ. Гэрт нь ороод, эхнэрийнх нь хоолыг идээд нэг хэсэгтээ тэдний хамаатан шиг болоод, амьдралынх нь тухай болон бүх хов живийг нь сонсчихсон. Би шууд л тэдний гэр бүлийн гишүүн шиг болчихсон явж байгаа юм. Би П.Очирбат гэдэг хүний гэр бүлийн гишүүн нь болчихож байгаа юм. Өөр газар, өөр яриа хөөрөө дэлгэсэн газар би тэр хүний маань тухай сэдэв таагүй байдлаар хөндөгдвөл хамаатан нь юм шиг хамгаалдаг. Энэ маш хэцүү. Тэгээд хэн нэгэн нь нас эцэслэхээр яг л нэг төрөл саднаа алдаж байгаа юм шиг шаналж, хамт нас эцэслэдэг. Эргээд тэр байдлаас гарах гэж зовно.

-Аргагүй та сэтгүүлч биш найруулагч хүн юм даа?

-Би яг үнэнийг хэлье. Би танай мэргэжлийн хүн биш зүгээр л сэтгэлээрээ хийж байгаа юм. Уучлаарай, танай сэтгүүлч нар намайг нэг юманд дандаа буруутгадаг. Үргэлж мэргэжлийн бус хүмүүсийг ажиллуулж, мэргэжлийн бус хүнээр хөтлөгч хийлгэдэг гэж. Би энэ шүүмжлэлийг буруутгахгүй. Би байдаг гэдэг зүйлээс өөр зүйл харахыг хүссэн юм. Би 3+2=6 гэж хийхийг хүссэн.

-Сул дорой, хоорондоо байнга үзэлцэж байдаг, хувийн хэвшилд хамрагдаж яваагаа ч ойлгоогүй нөхөд олонтой задгай зах зээл дээр орж ирж дуртайгаа хийж байна гэж таныг шүүмжилсэн маань үнэн.  

- Одоо ч гэсэн энэ салбарынхан нэг их хүлээж авдаггүй. Гэхдээ ард түмэн хүлээж авдаг. Сэтгүүл зүйн дүрмээр тоглоё гэж анхнаасаа бодоогүй. Хэрвээ тэгвэл би байдаг л нэвтрүүлэг хийх гээд байсан. Тэр утгаараа би ёс зүйгүй үйлдлүүдийг олон хийсэн. Хасагдах, таслагдах ёстой бичлэгүүдийг дандаа би ил тавьсан.

-Тухайлбал Б.Лхагвасүрэн гуайн Н.Жанцанноровтой муудалцаад стакан шидэж байгаа бичлэг гээд л үү?

- Тэр бол танай сэтгүүл зүйд байхгүй зүйл. Бууз идэж, архи ууж, тамхи татаж байгаа дүрсийг хайчлах ёстой. Гэвч би тэгээгүй. Би бодит амьдралыг харуулахыг хүссэн. Сэтгүүл зүйд би өөр юм үзүүлье л гэсэн. Тэр утгаараа хар, цагаан дүрс бичлэгүүд гардаг, гэнэт өөр дүрс ордог стиль телевизэд бий болсон.

-Ар талын юмыг үзүүлдэг, лаборатори гаргаад л унадаг хэв маяг дэлгэрч эхэлсэн гэж үү?

-Баримт, баримттай харьцах соёл дагаад илүү нээлттэй болж өөрчлөгдсөн.

-Юм дандаа хоёр талтай. Нэг талдаа 3+2=6 гэдгийг хийж, өөрчилж, юмны цаадахыг гаргах гээд байгаа юм шиг хичээлт явж. Мөрөөдөл дандаа гоё л доо. Нөгөө талдаа хулгайгаар бичих, сюрприз маягаар тийм бичлэгүүдийг зочны өмнө гаргаж довтолгоо хийх, бичлэг дагасан арилжаа явагдах гэх мэт муу жишиг болгож манайхан хөгжүүлж байна.

-Ер нь жинхэнэд хүрэх зам угаасаа хэцүү байдаг. Арга барил ямар ч байж болно. Нэг талдаа сэтгүүл зүйд харш, ёс зүйгүй байгаа юм шиг боловч нөгөө талдаа илүү  нээлттэй түүх яриулж, илүү үнэн бодитыг үзүүлж чадсан.

-Эдгээр стандарт бус шийдлүүдээсээ болоод “Херо”-ийн Баатар аюултай, юу ч хийж мэдэх нөхөр юм байна. Хамт байгаа бүсгүйгээ ч нууцаар бичдэг, итгэж болохгүй хүн гэх нэр хоч зүүлээ. Энэ салбарт 30-аад жил явж ирэхдээ хэзээ ч сонсож байгаагүй хатуу хүтүү үгээр зодуулж, чулуугаар нүүлгүүлсэн байх?

-Тодорхой хэмжээгээр улс төр ороод ирсэн. Улс төр үнэхээр бохир юм байна гэдгийг л мэдэрсэн. Улс төрийн сонгуулийн үе таарсан. Намбарын Энхбаярын эхнэр О.Цолмон эгч бид хоёр ярилцлага хийсэн. Бид нэлээн удаан ярьсан. Ярьж байх явцад орно, гарна. Тэр хугацаанд бичлэг урт хийгдсэн. Намбарын Энхбаяр “Монгол Тулгатан 100 эрхэм”-д орж байгаа гэх мэдээлэл бол нэлэнхүйдээ тархчихсан байсан шүү дээ. Нэвтрүүлэг хийгдсэн. Н.Энхбаяр дарга талийгаач С.Зоригийн хэрэгтэй холбоотой зүйл ярьсан гэнэ гэсэн яриа мөн тархсан байсан юм билээ. Энэ дугаараас л наад бүх таагүй зүйлс чинь эхэлсэн.

-Ер нь “Монгол Тулгатан 100 эрхэм”-д Н.Энхбаяр орж байгаа. Намуудад болон зарим лидерүүдэд таалагдахгүй юм олныг ярьж гэнэ гэсэн яриа улс төрийн хүрээнд тархчихсан байсан л даа. Сонгуулийн үе ч байсан.

-Намайг Солонгосоос ирсний дараа Намбарын Энхбаярын нэвтрүүлгийг хийж байгаа юм байна. Хар материалыг нь өгөөч гээд Монгол Улсын томоохон хоёр, гурван улстөрч гуйсан. Өөрсдөө мэдэж байгаа. Би үгүй гэсэн.

-Тагнуулын оролцоотой үйл ажиллагаа явсан юм биш үү. Ингээд харахаар нэг нөхрийг хийчихсэн байж магадгүй гэх хар төрдөг.

-Би бас тэгж боддог. Би хуулийн дагуу олон гомдол бүх л талаас нь гаргасан.

-Гэтэл хэн нэгэнд зарчихлаа, маш их мөнгөний наймаа гэсэн яриа гарсан. Эсвэл Х.Баттулгад өгчихсөн гэх мэтээр... Харин та өнөөдөр өөрийгөө яаж хамгаалж чадах вэ?

-Би өөрийгөө тэгж муухай харагдуулах зүйлийг өөрөө хийх үү. Намайг л муухай харагдуулах гэсэн бичлэг гарсан биз дээ. Хүмүүсийг тэрийгээ, энийгээ ярь гээд л. Тулга (одоогийн Ерөнхийлөгчийг хэлж байна) гэдэг хүнд зарлаа гэж бодъё. Би үнэнийг л хэлье. Тулга гэдэг хүн манай нэвтрүүлгийн бүх л зардлыг гаргадаг байсан. Хэрэв тэр  хүн Баатараа бичлэгээ өг гэвэл би өгөх л байсан. Ёс зүй байхгүй, зүгээр л худалддаг гар байсан бол өгчих л байсан.

-Тэр дунд Х.Баттулгын тухай сөрөг юм байгаагүй нь бас сонин?

- Н.Энхбаяр гуай Х.Баттулгын эсрэг юм нэвтрүүлэгтээ яриагүй. Үзээд үзээд байхгүй. Өөр дээр нь ирж болох энэ олон рискийг сонин биш гэж бодож, тэр тусам өөртөө гал аваад Тулга гэж хүн манай багийн зардлыг гаргаад явуулсан.

-Мэдээж Н.Энхбаяр бол тэр үед хамгийн сонирхолтой зочин мөн байсан. “Монгол Тулгатан 100 эрхэм”-ийн нэг ч мөн. Тэр тусмаа Ерөнхийлөгчийн сонгууль болж байдаг?

-Хамгийн эрэлттэй дүр. Олон шоунаас “Монгол тулгатны 100 эрхэм”-д зөвшөөрсөн. Бид ч их баярласан. Явцгаасан. Манай бичлэгийн хар материалыг ТЕГ-ын дарга асан Б.Хурц гэдэг хүн тусгай ажиллагаа хийж аваад цацсан л гэж би боддог. Тийм мэдээлэл ч байдаг. Нэгдүгээр зэргийн мэдээлэлтэй хүмүүс ч хэлж л байсан. “Тийм ээ, Баатараа танайд тусгай ажиллагаа явуулж хар материалыг авсан” гэж. “Eagle” телевизийн ой болдог өдөр бид Шангрилад арга хэмжээн дээр байсан юм. Яг тэр үед файл зөөгдсөн байсан.

-Бичлэг цацагдчихлаа. Олон хүн тал талд таагүй байдалд орсон. Та хэвлэлийн бага хурал зарлаж, үзэгчдээс уучлалт гуйсан. Харин хоёр зочноосоо яаж уучлалт гуйв даа. Тэр л хамгийн халуун биз дээ?

-Энэ нэвтрүүлэг амжилттай явсан. Улс даяараа л үзсэн. Уг нь улс төрд нөлөөлөөд байх зүйл байгаагүй.

-П.Анужинд нөлөөлсөн. Нэр дэвших нь тодорхой болчихсон үед намынх нь олон кадрууд дургүйцэхүйц бичлэг цацагдсан шүү дээ. Би П.Анужин хөтлөгчтэй энэ сэдвээр ярилцсан гэдгийг та санаж байгаа байх?

- “Энэ нэвтрүүлэг ингэж явах нь аль аль талдаа контрольгүй болоод эхэллээ. Хурдан гал зуухыг нь бөмбөгд” гэсэн байх л даа. Нэг номерын хүн, ТЕГ-ын дарга нь “Баатар өөрөө зарчихсан шүү дээ” гэвэл хэн ч итгэнэ. Баатар бол новш л гэцгээнэ. Би “Зуун эрхэм”-ийг хийхээс өмнө муу нэртэй уран бүтээлч байгаагүй. Хийдгээ хийгээд л явж ирсэн. Ийм юм задалсны дараагаар ахиад Баатар “Зуун эрхэм” болоод өөр юу ч хийж чадахгүй. Хэн итгэх юм гэж тэд нар тооцсон байх л даа.

-Та нэр төрөөрөө хохирогч болсон тэр хоёр зочинтойгоо ахиж уулзсан уу?

-Уулзалгүй яахав. Н.Энхбаяр гуай болон эхнэртэй нь уулзсан, уучлалт гуйсан. Гэхдээ энэ хоёр маань хаана юу болсон талаар надаас илүү мэдээлэлтэй байсан. Н.Энхбаяр дарга нэвтрүүлэг хийж байх хугацаанд намайг хэн бэ гэдгийг мэддэг болсон. Тэр утгаараа хэзээ ч энэ акцинд итгээгүй. Мэдээж нэвтрүүлэг хөтөлж байсан эмэгтэйн хувьд хүнд цохилт авсан нь тодорхой. Албаар тэгж хагалъя гэсэн зорилгодоо манайд халдсан хүн хүрсэн л дээ. Гэхдээ нэвтрүүлгийг зогсоож чадаагүй. Магадгүй нэг салаа мөчрийг нь тасалж авсан нь үнэн. 

-П.Анужин салаа мөчир л байсан уу?

- Нэвтрүүлгийн салаа мөчир.

-Тэр өөрийгөө нэвтрүүлгийн санаачлагч, хөрөнгө оруулагч гэж мэдэгддэг шүү дээ. 100 мянган долларын хөрөнгө оруулалт анх хийсэн гэдэг.

- Хамгийн түрүүнд энэ нэвтрүүлгийг санаачилсан гэдгийг би үнэхээр хүлээн зөвшөөрч чадахгүй. Би худлаа ярьж чадахгүй. Надтай энэ төсөл дээр анхнаас нь хамт ажилласан  10, 20-оод хүн бүгд амьд сэрүүн байж байна. Харин Лхагваа ах маань л бурхны оронд одчихлоо. Би Анугийн талд орж ч юм уу, эсвэл ямар нэг байдлаар нэр хүнд олох гэж “тийм шүү дээ” гэж үнэхээр худал хэлж чадахгүй нь. Энэ ажил түүний карьерт сайнаар нөлөөлөөсэй гэж л бодож явсан. Нэвтрүүлгийн хөрөнгө оруулалтын хувьд эхлээд түүний нөхөр А.Эрдэнэбат хөрөнгө оруулалт хийсэн. Мөн тодорхой хэмжээнд хөрөнгө оруулалт маань буцааж төлөгдсөн. Нэвтрүүлэг ганцхан хүний хөрөнгө оруулалтаар босно гэж байхгүй. Телевизийн нэг камер, сэт дурантайгаа 900 гаруй сая төгрөг. Дуран, хөл, бүх юмтайгаа нийлээд нэг камерын сет бараг л тэрбум төгрөгийн үнэтэй байдаг. Би энэ зах зээлд хэдэн жил ажиллаж байгаа билээ. Хоёулаа хар залуугаасаа бие биенээ мэднэ шүү дээ. Б.Баатар лаг байхаасаа илүүтэй техник нь мундаг байх хэрэгтэй. Тэгж байж би нэг номерийн үнэлгээтэй байна. Б.Баатар яагаад үнэтэй юм хийдэг вэ гэхээр тоног төхөөрөмжийнхөө зардлыг нөхөхийн тулд. Тиймээс ч манай “Херо”-ийн хийсэн юмны өнгө нь гоё, дээд зэрэглэлийн байдаг. Дуучнаа хөөрхөн харагдуулах, хөтлөгчөө сайхан харагдуулдаг нь техникийн ач. Мэдээж гэрэл, техникийн асуудал телевизийн урлагт хичнээн чухлыг чи өөрөө мэднэ. Нэвтрүүлэг нэг хүн хөрөнгө оруулалт хийгээд ч бүтчихдэг юм биш. Тийм  бол бүгд л нэвтрүүлэг хийж болно. Тэгж ямар нэгэн юмыг хэт дөвийлгөж, бүхэл бүтэн салбарын ажлын үнэ цэнийг хэт доош нь унагаж ч болохгүй.

-Эр хүний хувьд эмэгтэй хүнийг урдаа барьдаг, хүчийг нь ашиглагчийн дүрд үлдэхийг та хүсэхгүй байгаадаа ингэж байгаа юм биш биз дээ?

-Би телевизийн тоног төхөөрөмжийн үнэ ханш, ер нь энэ салбарт хийгддэг аливаа төслүүдийн үнэлгээг яаж харах ёстойг л ярьж байна. Тухайн нөхцөлд намайг янз бүрээр хэлээд тэр орон зайдаа бүтэн үлдэж чадаж байгаа бол болж дээ. Тэртээ тэргүй цаг хугацаа хэн нь хэн  байсныг харуулна. Б.Баатарыг  новш гэж хэлээд хэсэг бүлэг хүмүүсийн дарамтаас гарч чадаж байвал болж байна. Гэхдээ дотроо тэр хүн намайг хайрлана. Миний дайсан ч намайг хайрлаасай гэж би боддог. Надад дургүй байсан ч мөн чанартаа хайртай байгаасай. Намайг өнөөдрийнхөө ааш авираар гишгэлж, новш гэж хэлж болно.

-Би таны хувийн орон зай руу халдаж байж магадгүй шүү. Энэ проектод цохилт өгөхгүй бол болохоо байсан байна. Сонгуулийн үеэр эвгүй зочид орж байна, олон нийтэд мессеж өгөөд байна гээд тусгай ажиллагаа явуулсан гэж та хэлж байна. Хажуугаар нь “Монгол тулгатан” тойрсон асуудал сонгуулиас илүү дуулиантай байлаа. Танай нэвтрүүлгийн хөтлөгч, найруулагч хоёрын хувийн харилцаа их том сэдэв байсан. Зураг, бичлэг гээд л. Хайр дурлал, үзэн ядалт хоёр хоорондоо сөөмийн зайтай гэдэг. Тэрэн шиг хайр дурлал байж байгаад илүү их том дайнд хүрчихсэн юм  биш үү. Та энэ асуултын хариуд юу гэж хэлэх вэ?

-Мэдээж худлаа ярьж болохгүй. Хувь уран бүтээлч хүний хувьд би дотоод мөн чанартаа үнэнч үлдэх ёстой шүү дээ. Тэгээд ч урилгыг чинь хүлээж авахдаа болзошгүй бүх асуултууд ирнэ гэдгийг мэдэж байсан.